Andrzejki – skąd się wzięło to święto?

Dawniej był to wieczór magiczny – młode panny z wielką powagą wróżyły sobie, kiedy zmienią stan cywilny i z jak największą dokładnością próbowały przewidzieć, kim będzie ich wybranek.

Święty Andrzej Apostoł jest patronem Szkocji i to tam ostatni dzień końca listopada jest świętowany najhuczniej. Kiedyś St. Andrew’s Day był powiązany wyłącznie z matrymonialnymi wróżbami, dziś to narodowe święto Szkotów, które na Wyspach ma szczególne znaczenie i oprawę. Popularne „andrzejki” wolne są od pracy, zaś impreza to tak naprawdę festiwal szkockiej kultury, sztuki i teatru, celebrowany wszędzie – w każdym kraju, gdzie zamieszkuje szkocka mniejszość, a najdłużej (przez cały tydzień) w miejscowości St Andrew’s.

St. Andrew’s Day to w Szkocji koncerty, pikniki, parady i ogólnie dobra zabawa. Organizowane są Bale Klanów dla elity i darmowe atrakcje dla zwykłych zjadaczy haggisa. Wigilię Św. Andrzeja obchodzi się także w Niemczech, Austrii, Czechach, na Słowacji czy w Rumunii.
Wszędzie panuje przekonanie, że koniec listopada to najlepszy czas, aby wywróżyć sobie przyszłego wybranka. I w Polsce nie brakuje miejsc, w których obecnie można miło spędzić czas.

Andrzejki dawno temu stały się niezobowiązującą zabawą dla wszystkich – nie tylko jako wieczór czarów, magii i wróżb, ale również doskonała okazja do spotkania się z przyjaciółmi. Do imprezowania bardziej niż odlewanie przyszłości z wosku zachęcają afisze w rodzaju „W andrzejki wstęp wolny – nie tylko dla młodych panien”, choć niektórzy, nawet w klubach, tak jak kiedyś, nie zapominają o wróżeniu. Czasami przy alkoholu.

Ale przecież od najdawniejszych czasów w wigilię św. Andrzeja podawano grzane wino lub piwo z przyprawami korzennymi, słodzone miodem. Takie napoje alkoholowe miały nie tylko rozgrzać zgromadzonych przy stole biesiadników, ale również rozpalić zmysły i zachęcić do udziału w andrzejkowych wróżbach. Miód symbolizował słodycz małżeńskiej miłości, o którą prosiły osoby biorące udział w andrzejkowych rytuałach.

Zresztą już starożytni Grecy (którzy wierzyli, iż dusze ludzkie zsyłają prorocze sny) obchodzili święto Andressa, którego imię znaczyć ma dosłownie „mężczyzna“ lub „mąż“. Przypuszcza się, że zwyczaj wróżenia w wigilię dnia Świętego Andrzeja pochodzi właśnie z czasów starożytnej Grecji.

Dlaczego Święty Andrzej? Część badaczy twierdzi, że to on patronuje dziewicom i małżeństwom, stąd przyzywanie jego pomocy, by przepowiedział przyszłego wybranka. Według innej teorii, kult św. Andrzeja ma swoje źródło w wierzeniach celtyckich i starogermańskich, związanych z bogiem płodności i urodzaju, światła słonecznego i deszczu – Freyą, a świety Andrzej jest patronem podobnych dziedzin życia – jest m.in. opiekunem zakochanych, małżeństw i rybaków.

W Polsce Andrzejki pojawiły się w XVI wieku. Wówczas znane były jako Jędrzejki lub Jędrzejówki. Związanych ze świętem wierzeń ludowych odzianych w magiczne i pozaziemskie szaty nie traktowano jak zabawę. Wręcz przeciwnie.
Dziewczyny biorące udział w andrzejkowych wieczorach bywały zdesperowane. Nic dziwnego. Dawne prawo zwyczajowe nakazywało dziewczynom zamążpójście najpóźniej do 20. roku życia. W przeciwnym razie panny narażone były na publiczne szyderstwa. Pod taką presją nastolatki chciały koniecznie dowiedzieć się, czy w najbliższym czasie wyjdą za mąż i za kogo.

Obecnie Andrzejki traktowane są jak ostatnia szansa na zabawę przed rozpoczynającym się adwentem, a przy okazji możliwość zabawy we wróżby, które może w końcu się spełnią.